Sąd, aby warunkowo umorzyć postępowanie karne, musi zbadać szereg przesłanek określonych w Art. 66 KK. Dopiero kiedy wszystkie zostaną spełnione sąd może (warunkowe umorzenie zawsze zależy od sądu) podjąć pozytywną decyzję. Mówiąc prościej – dopiero kiedy spełnione są wszystkie przesłanki pozwalające na umorzenie, sąd we własnym sumieniu rozstrzygnie jaką decyzję podjąć. Rolą adwokata w dążeniu do uzyskania takiego rozstrzygnięcia jest precyzyjne i kompletne przedstawienie wszystkich przesłanek i sytuacji klienta.
Jeśli chodzi o przesłanki pozwalające sądowi na warunkowe umorzenie postępowania to:
Wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne
Jak określa się stopień społecznejszkodliwości? Sąd bierze pod uwagę (Art. 115 § 2 KK):
rodzaj i charakter naruszonego dobra,
rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,
sposób i okoliczności popełnienia czynu,
wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków,
jak również postać zamiaru, motywację sprawcy,
rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Kiedy wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne? Zwrot “nie jest znaczny”zarówno w odniesieniu do winy jak i do stopnia społecznej szkodliwości należy rozumieć dosłownie, w znaczeniu „większy niż znikomy, ale niezbyt duży”. Oznacza to, iż Sąd w zasadzie uznaje, że ponosimy winę i że czyn, którego się dopuściliśmy jest społecznie szkodliwy, jednakże stopień naruszeń nie przekracza poziomu małego lub też średniego.
Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości
Przesłanka ta oznacza, że w zasadzie należy oczekiwać przyznania się oskarżonego do popełnienia czynu. Nie jest to jednak warunek konieczny. Sąd może uznać, że mimo braku przyznania się oskarżonego okoliczności sprawy wskazują na brak wątpliwości faktycznych.
Fakt przyznania się, nieprzyznania się, czy też skorzystanie z prawa do odmowy składania wyjaśnień, podlegają takiej samej swobodnej ocenie Sądu jak wszystkie inne dowody i może skłonić sąd zarówno do przekonania, że okoliczności czynu nie budzą wątpliwości, jak i być podstawą do przekonania, że wątpliwości są na tyle poważne, aby uznać, że w tej konkretnej sprawie sąd nie może warunkowo umorzyć postępowania.
Sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne.
Jeżeli wprawdzie sprawca był już kiedyś karany za przestępstwo umyślne i dopiero w trakcie toczącego się postępowania karnego, skazanie uległo zatarciu, wówczas nic nie stoi na przeszkodzie aby złożyć wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Istotne jest bowiem, aby sprawca był uważany za osobę niekaraną za przestępstwo umyślne w chwili wydania orzeczenia odnośnie warunkowego umorzenia postępowania, a nie w chwili rozpoczęcia samego postępowania czy tez popełnienia zarzucanego mu czynu. Sąd może również orzec o warunkowym umorzeniu postępowania w stosunku do sprawcy, który był już wcześniej karany za nieumyślny występek, lub wykroczenie.
„Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.”(Art. 9 § 1 KK)
Przestępstwa, które uległy zatarciu nie są brane pod uwagę.
Postawa sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
Przesłanka ta opiera się na istnieniu tzw. pozytywnej prognozy kryminologicznej. Prognoza ta opiera się na postawie sprawcy, jego osobistych właściwościach, dotychczasowym sposobie życia. Postawa sprawcy to także kwestia motywacji jego działania oraz stosunku do już popełnionego czynu.
Zarzucany oskarżonemu czyn zagrożony jest karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
[Poprzednio obowiązujące przepisy stanowiły że]: Wyjątkowo można zastosować warunkowe umorzenie postępowania do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jeżeli:
1) pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą
2) sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody
W sytuacji, w której istnieje kilku pokrzywdzonych i jeden sprawca, aby móc zastosować instytucję warunkowego umorzenia postępowania, przyjmuje się, iż koniecznym jest pojednanie się ze sprawcą przez wszystkich pokrzywdzonych.
Wyjątek od przesłanki w postaci zagrożenia karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności przewiduje również ustawy z dnia 23 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Jeżeli popełniony czy zabroniony związany jest bowiem z używaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej, a osoba uzależniona lub używająca szkodliwie substancji psychoaktywnej podda się leczeniu, rehabilitacji lub udziałowi w programie edukacyjno-profilaktycznym prowadzonym przez zakład opieki zdrowotnej lub inny podmiot działający w ochronie zdrowia, to wówczas można zastosować warunkowe umorzenie postępowania także do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. W takim wypadku Prokurator może zawiesić postępowanie do czasu zakończenia leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie. Po podjęciu postępowania Prokurator, uwzględniając wyniki leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie edukacyjno-profilaktycznym, postanawia o dalszym prowadzeniu postępowania albo występuje do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania. Zawieszenie takie może mieć miejsce nie tylko na etapie postępowania przygotowawczego po przedstawieniu zarzutów, ale także w postępowaniu przed sądem do chwili zamknięcia przewodu sądowego. Zastosowaniu warunkowego umorzenia postępowania nie stoi na przeszkodzie uprzednia karalność sprawcy.